فصلنامه راهبرد
پیاپی 39 (بهار 1385)

به اعتقاد نویسنده ی مقاله اگر چه بعد از حادثه ی یازدهم سپتامبر کشورهای غربی به خصوص آمریکا بر سر مسئله ی اصلاحات در خاورمیانه تاکید زیادی به عمل آورده اند ولی در خصوص چگونگی انجام اصلاحات و طرح خاورمیانه ی بزرگ همواره اختلاف نظر وجود دارد. از این منظر به اعتقاد نویسنده، طرح خاورمیانه ی بزرگ به مثابه ی واقعیتی که واکنش متناسبی را طلب می کند باید مورد واکاوی و تعریف مجدد قرار بگیرد. بر این اساس در این مقاله تلاش شده است تا از طریق آشکارسازی لایه ها و سطوح مختلف طرح خاورمیانه ی بزرگ یعنی سطوح تحلیل نظری، تحلیل سیاست بین المللی و سیاست خارجی آمریکا، رویکردهای متناسبی که جمهوری اسلامی ایران می تواند و یا به عبارتی باید در برابر هر یک از لایه ها اتخاذ کند تبیین گردد...

تحول در محیط پیرامونی ایران به واسطه ی دموکراتیزه شدن منطقه دغدغه ی اصلی نویسنده در این مقاله را تشکیل می دهد. اینکه ایران چه سیاستی را باید قبال طرح دموکراتیزه شدن خاورمیانه در پیش بگیرد محور کلیدی بحث این مقاله می باشد. به اعتقاد نویسنده چون ایجاد نظامهای دموکراتیک در منطقه موجب از بین رفتن بنیادگرایی اسلامی و در نتیجه از بین رفتن و کاهش تهدیدات امنیتی مربوط به آن برای ایران می شود، جمهوری اسلامی ایران می تواند برای تقویت امنیت ملی خود هرچه بیشتر به فرآیند و دموکراتیک شدن در خاورمیانه دامن بزند و آن را در راستای منافع خودش ارزیابی کند...

به اعتقاد نویسنده، قرن بیست و یکم زمان و صحنه ی محوریت آسیا تلقی می شود و منطقه ی خاورمیانه به عنوان مهمترین چالش و معضل از منظر متفکرین و سیاست گذاران راهبرد کلان امنیت ملی در حوزه ی آتلانتیک بیش از پیش مورد توجه و عنایت قرار گرفته است. تلاش نویسنده در این مقاله بر آن است تا فعل و فرآیند نوسازی و دگرگونی توسط فاعلی به نام نو محافظه کاران و سیاست گذاران راهبرد کلان امنیت ملی ایالات متحده آمریکا، در حوزه ی مفعولی به نام خاورمیانه مورد بررسی قرار بگیرد...

کنترل نظام بین المللی سامان دهی انرژی با بقا و جایگاه ابرقدرتی ایالات متحده به عنوان بزرگترین مصرف کننده ی انرژی جهان گره خورده است. بررسی پراکندگی جغرافیایی ذخایر نفت جهان به وضوح حاکی از تمرکز این منابع در منطقه ی خاورمیانه و به ویژه خلیج فارس است و همین عامل، سرنوشت ایالات متحده را با این منطقه به عنوان غنی ترین عرصه ی جغرافیایی جهان از حیث منابع نفتی پیوند می زند. مقاله ی حاضر به بررسی جایگاه امنیت انرژی در شکل گیری و تدوین سیاست ملی انرژی (مصوب مه سال 2001) و استراتژی امنیت ملی (مصوب سپتامبر سال 2002) ایالات متحده می پردازد و...

هدف اصلی نویسنده ی مقاله، بررسی، تحلیل و ارزیابی روابط سیاسی ایران و عربستان سعودی پس از حادثه ی یازدهم سپتامبر، حول تحولات حساس عراق از منظر منافع ملی، ژئوپولیتیک و منافع ایدئولوژیک دو کشور می باشد. به اعتقاد نویسنده، عمق آینده ی روابط سیاسی دو کشور بر سر عراق با تفاهم مشترک و امید به تحقق اراده ی مشترک دو طرف بر سر منافع حساس ایدئولوژیک و ژئوپولیتیک امکان پذیر است و در این راستا بر این باور است که تفاهم مشترک جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی بر سر عراق می تواند به تفاهم مشترک دو کشور در مسائل حساسی چون پرونده ی هسته ای ایران، اوپک و آینده ی سیاستهای مشترک نفتی و ترتیبات امنیتی خلیج فارس بینجامد و...

چشم انداز صلح خاورمیانه پس از تغییر و تحولات گسترده ای فضای سیاسی اسراییل و فلسطین هدف اصلی این مقاله را تشکیل می دهد. تحولاتی که در صحنه ی سیاسی اسراییل، حذف آریل شارون و تقویت مشی میانه روی سیاسی و پیروزی غیرمنتظره و چشمگیر حماس در فلسطین را نوید می دهد که در مواضعشان بعد از پیروزی همواره از گفتگو و رایزنی و تعامل با جهان سخن گفته اند. این تحولات خود به معنای آن است که با به حاشیه رفتن اندیشه های افراطی و خشونت بار در اسراییل و رویکرد مثبت افکار عمومی و رهبران جناحهای مختلف فلسطینی به کارایی شیوه های سیاسی و استفاده از ابزارهای دیپلماسی، این خوش بینی واقع گرایانه به ذهن متبادر می شود که...

به اعتقاد نویسنده ی مقاله پس از حوادث یازدهم سپتامبر، آمریکا در حال باز تعریف اهداف استراتژیک خود در منطقه است. در این راستا آمریکا از وضع موجود و حفظ روابط تاریخی مبتنی بر دسترسی به انرژی و ثبات در بازارهای نفتی جهان راضی نیست و مشارکت میان آمریکا و عربستان سعودی در دست باز تعریف است، در حالی که روابط آمریکا با کشورهای خلیج فارس در راستای کمک به دستیابی به اهداف نظامی آمریکا برجستگی بیشتری یافته است. به اعتقاد نویسنده عملیات آزادسازی عراق روشن ساخت که آمریکا دیدگاه وسیع تری در خصوص نقشی که زور می تواند به عنوان بخشی از یک استراتژی امنیتی جسورانه تر ایفا کند، در پیش گرفته است و...

سقوط رژیم بعث در عراق و ظهور عراق جدید به احتمال زیاد پیامدهای گسترده ای برای ژئوپلیتیک مناطق خاورمیانه و خلیج فارس به دنبال خواهد داشت. تحولات کنونی در عراق در کشورهای همسایه و سایر کشورهای عرب منطقه به طور یکسان مورد ارزیابی قرار نگرفته است. در حالی که ظهور شیعیان و کردها در عراق در جهان عرب به عنوان تهدید نسبت به هویت عربی عراق و با تاثیرات بی ثبات کننده در منطقه تلقی شده، برداشت از تغییرات در ایران و ترکیه متفاوت بوده است. خودمختاری کردها در عراق جدید فدرال نگرانی هایی برای مطالبات مشابه در میان اقلیت بزرگ کرد در ترکیه به وجود آورد...

این مقاله در پی ریشه یابی زمینه های جدید تنازع میان ایران و آمریکا بعد از حادثه یازدهم سپتامبر است. استدلال اصلی نویسنده در این مقاله آن است که تداوم ریشه های فعلی تنازع بین ایران و آمریکا در نتیجه ی تقویت روابط مبتنی بر تهدید متقابل و مبارزه برای نقش بعد از حوادث یازدهم سپتامبر است. بر این اساس دو طرف افزایش نقش آفرینی، نفوذ و فرصت سازی برای یکدیگر در سطح منطقه ای را به معنای تهدید علیه منافع یکدیگر فرض کرده و سعی در جلوگیری از آن دارند. به عبارت دیگر، ایران به دلیل ویژگی های خاص خود به طور طبیعی خواهان نقش آفرینی به گونه ای متناوب با قدرت و شان خود در سطح منطقه می باشد...

تروریسم به طور رسمی توسط بسیاری از کشورها و بازیگران بین المللی تعریف شده است. اگرچه هر کدام از این تعاریف تا حدودی با یکدیگر متفاوت هستند اما در عین حال نشانگر آن است که بازیگران مختلف چگونه «دشمن» را تعریف می کنند. اختلاف تعریفها و فهرستهایی که سازمان ملل متحد، آمریکا و اتحادیه اروپا راجع به تروریسم، تروریست و سازمان های تروریستی ارائه می کنند نشان دهنده ی دیدگاه های گوناگون و سیاستهای جهانی مختلف راجع به آن است. مثلا در کشوری مانند ترکیه که سابقه ی 20 سال تلاش علیه تروریسم دارد، تعریف این مفاهیم عمدتا به سیاستهای داخلی محدود می شود...

بعد از حملات تروریستی 11 سپتامبر به برجهای سازمان تجارت جهانی از سوی القاعده، واژه «جهاد» به طور وسیعی در رسانه های غرب به کار رفت. در اغلب این موارد معنی واقعی جهاد تحریف شده و بعضا اسلام مترادف با جهاد و خشونت دانسته شده است. این مقاله نگاهی به سیر تکوینی معنی «جهاد» از صدر اسلام تا عصر حاضر خواهد داشت، و بیشتر بر معنی «جهاد» در گروه های اسلام گرای نظامی تکیه خواهد کرد. زیرا برداشت رهبران تندرویی از قبیل اسامه بن لادن از جهاد با معنی واقعی آن در سنت و قرآن و به ویژه در میان اهل شیعه متفاوت است...

در ادبیات اقتصادی، نرخ سود بانکی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و صاحب نظران اقتصادی همواره در مورد تعیین نرخ مذکور و اثرات افزایش یا کاهش آن بر متغیرهای هدف اقتصادی مجادله نموده اند. افزایش صادرات غیرنفتی از جمله این اهداف می باشد. در این مقاله اثرات احتمالی کاهش 5 درصدی نرخ سود تسهیلات اعطایی سیستم بانکی به بخش صادرات بر عرضه ی تسهیلات و همچنین بار مالی کاهش مذکور برای دولت مورد بررسی قرار می گیرد...

در دهه های گذشته مفاهیمی چون دموکراسی و حقوق بشر در کانون توجه عمومی قرار داشت. اکنون باید مفهوم توسعه که فقر یکی از اصلی ترین ابعاد آن است را به این مفاهیم افزود و حتی در صدور این مفاهیم قرار داد. امروزه جوامع مختلف بیش از هر زمان دیگری به هم پیوند خورده اند. این جوامع با تهدیدهایی مواجه هستند که اتخاذ یک استراتژی فراگیر با کمک همه بازیگران بین المللی را می طلبد. فقر به عنوان یک تهدید اقتصادی و اجتماعی در زمره این تهدیدات است. فقر چالش عصر ما است به گونه ای که تقریبا نیمی از مردم جهان از آن رنج می برند...

نویسنده در این نوشتار ابتدا به تبیین و مقایسه پارادایمهای غالب در روابط بین الملل یعنی رئالیسم، لیبرالیسم و مارکسیسم در مورد روند جهانی شدن پرداخته و سپس ناتوانی این پارادایمها در تحلیل جهانی شدن و تغییر مفهوم سنتی از فضا و مکان و مرتبط به آن مفهوم دولت سرزمینی را از جمله دلایل در جستجوی قالب جدیدی برای بررسی جهانی شدن می داند تا این قالب جدید اولا بتواند پیچیدگی و تناقضات موجود در جهانی شدن را تبیین کند و ثانیا ابعاد و متغیرهای گوناگون آن را دربر بگیرد...

نویسنده مقاله، جهانی شدن را فرآیندی می داند که در پی آن آزادی تجارت و سرمایه گذاری بین المللی افزایش یافته و در این امر موجبات ادغام اقتصادهای ملی را فراهم می آورد که از جمله دستاوردهای آن را می توان رشد سریعتر اقتصادی، کاهش فقر و ایجاد محیط مناسب تر جهت رشد دموکراسی دانست. از این منظر بحثی که جهانی شدن مطرح می کند آن است که آیا مسیر رسیدن به رفاه و سعادت از میان بازارهای آزاد می گذرد یا اینکه برنامه ریزی متمرکز حکومتی و یا راه سومی بین این دو متصور است...

پس از فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد، رئالیستهای ساختاری چنین تخلیل کردند که عمر کوتاه نظام تک قطبی به رهبری آمریکا بسر آمده است و آمریکا باید خود را با یک نظام جهانی چند قطبی که در آستانه به وجود آمدن است سازگار کند. علی رغم مخالفتهایی که با آمریکا وجود داشت به اعتقاد نویسنده، نه تنها نظم جهانی چند قطبی به وجود نیامده، بلکه آمریکا آشکارا استراتژی امنیت ملی خود را بر پایه ی برتری در دنیا قرار داده است. پرسش یا سوال اصلی نویسنده مقاله این است که آیا آمریکا می تواند این استراتژی را ادامه دهد و در این راستا آمریکا چگونه می تواند به بهترین شکل منابع و ارزشهایش را در سطح بین المللی به پیش ببرد، بدون اینکه دچار رفتارهای خود شکننده ی بسیاری از هژمونهای ما قبل خود گردد...